ΕΓΚΩΜΙΟ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΥ ΠΕΣΙΜΙΣΜΟΥ

Ο Φραντς Κάφκα, ο Όρσον Ουέλς και ο Βάλτερ Μπένγιαμιν αντιπροσωπεύουν τρεις πολύ διαφορετικές παραλλαγές του αριστερού πολιτισμικού πεσιμισμού που αναπτύσσεται μέσα στο ευρύτερο πολιτικό και διανοητικό ρεύμα του Kulturpessimismus στην Κεντρική Ευρώπη. Στο έργο του Η Δίκη, ο πεσιμιστής Κάφκα φέρνει στο φως τη θανατηφόρα δύναμη των «μηχανισμών» και την ανημπόρια των ατόμων να αντισταθούν, θύματα καθώς είναι της εθελοδουλίας τους. Η ομώνυμη ταινία του Όρσον Ουέλς συμμερίζεται αυτή την ερμηνεία, μολονότι την εκφράζει χρησιμοποιώντας μιαν άλλη γλώσσα. Τέλος, ο Μπένγιαμιν, ο οποίος είχε διαβάσει με απεριόριστη προσοχή τα έργα του Κάφκα, είχε εντυπωσιαστεί βαθιά από την «απουσία ελπίδας» των κατηγορουμένων της Δίκης.
Αυτός ο αριστερός πολιτισμικός πεσιμισμός επανέρχεται άραγε σήμερα στο προσκήνιο, ενόψει της οικολογικής καταστροφής που πλησιάζει με γοργό βήμα ή της θεαματικής αναρρίχησης στην εξουσία ακροδεξιών ή φασιζουσών κυβερνήσεων από τη μια άκρη του πλανήτη ως την άλλη; Μήπως πρέπει όμως να εξισορροπήσουμε τον πεσιμισμό του λόγου με τον οπτιμισμό της βούλησης, όπως πρότεινε ο Αντόνιο Γκράμσι (επικαλούμενος τον Ρομαίν Ρολλάν);